Taiwan

Pulau Taiwan (Tulisan Cina Tradisional: 臺灣島 atau 台灣島, Tulisan Cina Ringkas: 台湾岛, Pinyin: Táiwān Dăo, Wade-Giles :T'ai-wan dao, (Dialek Taiwan: Tâi-oân do) merupakan sebuah pulau Asia Timur yang terletak di perairan tanah besar China, selatan Jepun dan utara Filipina. Gelaran "Taiwan" biasanya digunakan untuk merujuk kepada wilayah yang dikuasai oleh Republik China di Taiwan (ROC) yang merangkumi:

• perpulauan Taiwan (termasuknya Lanyu (Pulau Orchid) dan Pulau Green);
• Pulau Penghu (Pescadores) yang terletaknya di Selat Taiwan;
• Quemoy dan Matsu yang terletaknya tidak jauh daripada pantai tanah besar Fujian; dan
• Taiping dan Pratas di Laut China Selatan.

Pulau utama Taiwan, juga dikenali sebagai Formosa (digelarkan oleh kelasi Portugis sebagai Ilha Formosa yang bererti "pulau cantik"), bersempadan:

• di timur dengan Lautan Pasifik;
• di selatan oleh Laut Cina Selatan;
• di barat dengan Selat Taiwan; dan
• di utara dengan Laut China Timur.

Pulau ini, yang panjang 394 kilometer (245 batu) dan lebar 144 kilometer (89 batu), terdiri daripada gunung-ganang yang curam dan yang diselimuti oleh tumbuh-tumbuhan tropika dan subtropika.

Kedaulatan kewujudan pulau Taiwan sebagai satu negara dipertikaikan Republik Rakyat China walaupun kerajaan di tanah besar China ini tidak pernah memerintah pulau Taiwan. Sila lihat rencana status politik Taiwan untuk maklumat lanjut.

Sejarah

Rencana utama: Sejarah Taiwan

Zaman prasejarah dan penempatan awal

Bukti menunjukkan bahawa penempatan manusia di Taiwan wujud sejak 30,000 tahun dahulu, walaupun penduduk-penduduk pertama di Taiwan mungkinnya berbeza secara genetik daripada kelompok-kelompok lain yang kini berada di pulau ini. Pada 4,000 tahun dahulu, nenek moyang orang asli Taiwan menetap di Taiwan. Mereka dikaitkan secara genetik dengan orang Melayu dan Polinesia, dan ahli bahasa mengelaskan bahasa mereka sebagai bahasa Austronesia. Rekod-rekod menunjukkan bahawa orang Cina Han menetap di Penghu sejak 1100-an, tetapi baru sehingga kemudian bahawa penduduk lain selain orang asli kekal menetapi di pulau utama Taiwan.

Rekod daripada China purba menunjukkan bahawa orang Cina Han mungkin mengetahui wujudnya pulau utama Taiwan sejak tempoh Tiga Kota (Three Kingdoms) (abad ke-3). Mereka telah menggelarkan pulau luar pesisir yang berdekatan seperti "Greater" dan "Minor Liuqiu" (Ryukyu) walaupun tiadanya sebarang nama yang merujuk kepada pulau utama Taiwan. Telah didakwa tanpa ditentusah bahawa Laksamana Zheng He daripada Dinasti Ming pernah melawat Taiwan di antara tahun 1403 dan 1424.

Pada abad ke-15, sebuah kapal Portugal ternampak pulau utama Taiwan dan menggelarkannya sebagai "Ilha Formosa", yakni "Pulau Indah" dalam bahasa mereka. Walau bagaimanapun, pihak Portugis tidak cuba menjajah Taiwan. Pada 1624, pihak Belanda mengasaskan sebuah pangkalan dagangan di Taiwan dan bermula mengimportkan buruh-buruh dari Fujian dan Penghu. Kebanyakan buruh tersebut kemudian menetap di sana. Pihak Taiwan menjadikan Taiwan sebagai sebuah tempat jajahan dengan menempatkan ibu negeri di Tainan.

Zaman Republik China

Pentadbiran ROC diumumkan pada 25 Oktober, 1945 sebagai "Hari Penyerahan Kembali Taiwan" (Taiwan Retrocession Day). Sebagaimana yang dilaporkan, mereka telah disambut oleh penduduk pulau sebagai pembebas.

Walau bagaimanapun, pentadbiran tentera Taiwan di bawah kepimpinan Chen Yi amat korup. Perbuatan rasuah yang diburukkan lagi dengan inflasi melampau, pergolakan yang disebabkan Perang Saudara China serta kesangsian kerana perbezaan politik, kebudayaan dan bahasa di antara penduduk Taiwan dan pendatang baru, dengan pantasnya menyebabkan kehilangan sokongan popular yang diperolehi oleh pentadbiran baru. Ini memuncak dengan satu siri pertentangan yang teruk di antara pentadbiran ROC dan "penduduk asal" Taiwan, dan menyebabkan pula penumpahan darah Peristiwa 228 dan zaman kezaliman.

Pada masa yang sama, Perang Saudara China sedang berlangsung. Pada tahun 1949, Kuomintang (Parti Nationalis ataupun KMT), yang pada masa itu menguasai kerajaan ROC, berundur ke Taiwan selepas kekalahan tenteranya yang berterusan di bawah tangan Parti Komunis China mengusirnya dari kebanyakan tempat di tanah besar. Sebanyak 1.3 juta orang pelarian dari tanah besar China tiba di Taiwan pada waktu itu.

Pada mula-mulanya, Amerika Syarikat meninggalkan KMT dan menjangka bahawa Taiwan akan ditewas oleh pihak komunis. Walaubagaimanpun, pada tahun 1950, Korea Utara menyerang Korea Selatan, dan dalam konteks Perang Dingin, Presiden Amerika Syarikat, Harry S. Truman campur tangan semula dengan penghantaran Angkatan ke-7 (7th Fleet) ke Selat Taiwan bagi meneutralkan selat tersebut.

Dalam Perjanjian Perdamaian San Francisco yang berkuatkuasa pada 28 April, 1952, dan Perjanjian Taipei yang diikat beberapa jam sebelum tarikh itu, Jepun melepaskan hak-hak, tuntutan dan hakmilik kepada Formosa (Taiwan) dan Peng-hu (Pescadores), dan melepaskan semua perjanjian dengan China sebelum 1942. Kedua-dua perjanjian tetap senyap tentang sesiapa yang akan menguasai pulau, antara sebabnya kerana keengganan menyebelahi mana-mana satu pihak dalam Perang Saudara China yang tengah berlangsung. Penyokong kemerdekaan Taiwan menggunakan ketinggalan ini sebagai alasan penentuan diri.

Pada tahun-tahun dalam 1960-an dan 1970-an, Taiwan bermula berkembang menjadi sebuah ekonomi yang makmur dan dinamik serta menjadi salah satu daripada Harimau-harimau Asia Timur semasa memeliharakan sistem kerajaan satu parti yang autoritarian. Disebabkan Perang Dingin, kebanyakan negara Barat serta Pertubuhan Bangsa-Bangsa Bersatu menganggap kerajaan Republik China di Taiwan sebagai kerajaan tunggal yang sah di China sehingga 1970-an apabila kebanyakan negara mengalih pengiktirafan kepada Republik Rakyat China.

Semasa Chiang Ching-kuo memegang jawatan presiden dari 1975 sehingga 1987, pelonggaran sistem politik Taiwan dimulakan dengan beransur-ansur. Pemerintahan tentera yang berkuatkuasa sejak 1948 dimansuhkan pada 1987. Sewaktu kemangkatan Chiang, Naib Presiden Lee Teng-hui mewarisnya sebagai Presiden ROC dan Pengerusi KMT, dan pemerintahan satu parti yang berkesan berakhir pada 1991. Lee adalah rakyat Taiwan pertama yang menjadi Presiden sewaktu pemerintahan KMT. Pada 2000, Presiden Chen Shui-bian daripada Democratic Progressive Party, sebuah parti pembangkang, telah dipilih dalam pilihan raya umum dan dengan ini, menjadikan peralihan kuasa pertama yang demokratik dan aman.

Selepas terselamat daripada pembunuhan pada malam sebelum Pilihan Raya Umum 2004 yang menimbulkan perbalahan dan didakwa oleh pembangkang sebagai persembahan untuk mendapat undi kesian, Chen dipilih semula dengan kelebihan yang sungguh tipis. Siasatan perubatan dan siasatan polis menentusah bahawa luka Presiden Chen dan Naib Presiden Annette Lu adalah benar, dan tiada buktinya bahawa pembunuhan merupakan tayangan.

Lihat juga:

• Sejarah Republik China
• Sejarah China

Geografi

Pulau Taiwan menyeberangi Selat Taiwan dan terletaknya 200 kilometer dari pantai tenggara China. Luas kawasannya 35,801 kilometer persegi (13,823 batu persegi), dengan:

• Laut China Timur di utara;
• Laut Filipina di timur;
• Selat Luzon Strait betul-betul di selatan; dan
• Laut China Selatan di barat daya.

Pulau ini disifatkan dengan kontras di antara bahagian dua pertiga di timur yang mengandungi lima bangaran yang berceranggah dari utara ke hujung selatan pulau, dan dataran yang beralun di barat dan yang diduduki sebahagian besar penduduk Taiwan. Titik tertinggi Taiwan ialah Yu Shan yang berukuran 3,952 meter.

Iklim Taiwan ialah tropika marin. Musim hujan berlanjutan dari Jun hingga Ogos semasa monsun barat daya, walaupun cuacanya mendung pada seluruh tahun. Bencana alam merangkumi taufan dan gempa bumi.

Taiwan merupakan pusat endemisme burung. Sila lihat Burung Endemik Taiwan untuk maklumat lanjut.

Dengan kepadatan penduduk yang tinggi dan kilang yang banyak, Taiwan mengalami pencemaran yang teruk. Menurut sebuah laporan, Taiwan ditempatkan 119 daripada 143 buah negara yang diperiksa oleh Pentadbiran Maklumat Tenaga ("Energy Information Administration"). Bandar raya Taipei mengalami pencemaran udara yang amat teruk yang disebabkan oleh lingkaran gunung-ganang yang mengelilingnya dan yang sebenarnya menyekat jelaga dan asbut di dalam bandar raya.

Budaya

Rencana utama: Budaya Taiwan

Budaya utama Taiwan terutamanya berasal daripada budaya tradisional Cina, dengan pengaruh yang agak besar daripada Jepun dan Amerika Syarikat, khususnya dalam bidang politik dan senibina. Orang asli Taiwan juga mempunyai budaya yang berbeza. Seni halus, tradisi orang kebanyakan, dan budaya popular merangkumi motif tradisional dan moden dari Asia dan Barat.

yang dikenali sebagai KTV amat popular di Taiwan dan merupakan satu contoh pengarah budaya Jepun sezaman. merupakan lagi satu contoh yang lain.

Budaya Taiwan juga mempengaruhi budaya Barat: Teh buih (Bubble tea) dan teh susu (milk tea) merupakan minuman popular yang dijual di merata-rata pusat bandar raya di Eropah, Kanada dan Amerika Syarikat.

Lebih kurang 80 peratus penduduk di Taiwan tergolong dalam kelompok etnik Holo dan bertutur dalam kedua-dua Mandarin dan bahasa Taiwan. Mandarin merupakan bahasa utama sebagai bahasa perantaraan di sekolah; walaupun demikian, kebanyakan media bertutur dibahagikan antara Mandarin dan bahasa Taiwan. Berbahas dalam bahasa Taiwan di bawah pergerakan penyetempatan telah menjadi lambang untuk menyatakan identiti Taiwan, dan bahasa itu telah mengalami kemunculan sejak awal 1990-an. Hakka yang merupakan lebih kurang 10 peratus jumlah penduduk mempunyai bahasa sendiri yang berbeza. Kelompok minoriti orang asli masih bertutur dalam bahasa asal, walaupun kebanyakannya boleh bertutur dalam Mandarin dan bahasa Taiwan.

Pergerakan penyetempatan Taiwan berlangsung menjadi pendorong utama dalam budaya Taiwan sebagai reaksi kepada penindasan oleh bekas kerajaan Kuomintang dan perasaan permusuhan dari Republik Rakyat China. Dengan demikian, politik identiti, bersama-sama dengan perpisahan politik dari tanah besar China yang mel…