Jordanië

Jordanië, officieel het Hasjemitisch Koninkrijk Jordanië (Arabisch: 'المملكة الأردنية الهاشمية), is een land in het Midden-Oosten. Jordanië is gelegen ten oosten van Israël en de Westelijke Jordaanoever (onderdeel van de Palestijnse Gebieden) met als grens de rivier de Jordaan en de Dode Zee (een zoutmeer). Verder is het land gelegen naast Syrië in het noorden, Irak in het noordoosten en Saoedi-Arabië in het zuidoosten. Het heeft in het zuiden via de Golf van Akaba toegang tot de Rode Zee. De hoofdstad is Amman.

Het staatshoofd van Jordanië is koning Abdoellah II van Jordanië die in 1999 zijn overleden vader Hoessein van Jordanië opvolgde.

Geschiedenis

Jordanië was een deel van het Ottomaanse Rijk tot 1917, toen Turkije - in de Eerste Wereldoorlog - door de geallieerde troepen werd verslagen. Jordanië maakte in 1922 kortstondig deel uit van het Britse Mandaatgebied Palestina. Maar reeds in 1923 werd Abdoellah I van Jordanië tot Emir van Transjordanië verklaard. Op 1 maart 1946 werd het land formeel onafhankelijk; het bleef Transjordanië ('over de Jordaan') heten.

Toen de Verenigde Naties in 1947 - na het beëindigen van het Britse mandaat - besloten Palestina op te delen in een Joodse en een Arabische staat, kwam de Palestijnse bevolking in opstand omdat hun rechten niet erkend werden. Er dreigde een oorlog tussen de Joodse milities (o.a. Palmach en Irgun) en groepen van het Arabisch Legioen. Koning Abdoellah I van Jordanië, wiens koninkrijk deel uitmaakte van de Arabische Liga, sloot daarop een geheime overeenkomst met de Jewish Agency. Hij beloofde bij een eventuele oorlog de grenzen van de Joodse staat, zoals beschreven in het Delingsplan in november 1947 te zullen respecteren. Deze overeenkomst kreeg de zegen van de Britse minister van Buitenlandse Zaken Ernest Bevin.

Toen kort voor het vertrek van de Britse mandaattroepen de staat Israël werd uitgeroepen, brak een oorlog (de Arabisch-Israëlische Oorlog van 1948) uit, waarin het Jordaanse leger er niet in slaagde het gehele gebied dat voor de Arabische staat was bestemd tegen het inmiddels gevormde Joodse leger te behouden. (Later zou dit gebied de Westelijke Jordaanoever gaan heten.) Israël concentreerde zich op het noordelijke en zuidelijke front tegen de andere Arabische legers, die veel zwakker waren dan het Jordaanse Arabisch Legioen. De enige keer dat het tot een direct treffen kwam tussen het Joodse leger en het Arabisch Legioen was in de strijd om Jeruzalem. Over de stad, die in het Delingsplan een eigen status als Corpus Separatum had, hadden de Joodse leiding en Abdoellah tijdens hun geheime onderhandelingen geen consensus kunnen bereiken. Na zware gevechten bezetten de Joden het westelijke deel van de stad en kwam het nadien genoemde Oost-Jeruzalem, de oude stad en de oostelijke wijken ervan, in Jordaanse handen. Door de strijd vluchtten vele Palestijnen naar Transjordanië, waar zij een belangrijke bevolkingsgroep werden (70% van de totale bevolking). Op 3 april 1949 tekenden Israël en Transjordanië een bestand en op 24 april 1950 annexeerde het koninkrijk formeel het bezette gebied (de Westelijke Jordaanoever) en veranderde zijn naam in Jordanië. Slechts het Verenigd Koninkrijk en Pakistan erkenden deze annexatie, terwijl de meeste Arabische landen haar sterk afkeurden.

Op 20 juli 1951 werd koning Abdoellah I bij het betreden van de Rotskoepelmoskee in Jeruzalem door een Palestijnse nationalist gedood. Ook zijn kleinzoon, de latere koning Hoessein, werd door een kogel geraakt, maar overleefde de aanslag. In 1951, gedurende het korte leiderschap van Koning Talal, werd een liberale grondwet ingevoerd. Jordanië werd een constitutionele monarchie. Talal moest echter in mei 1953 om gezondheidsredenen het koningschap overdragen aan zijn zoon Hoessein. Tegen die tijd was er onder Palestijnen en andere Arabieren veel waardering gekomen voor de Egyptische president Nasser, die in de Koude Oorlog een neutrale positie zag weggelegd voor de Arabische wereld, die hij politiek wilde verenigen (nasserisme). Jordanië belandde eind 1955 in crisis toen het weifelde om deel te nemen aan het Bagdadpact, een Brits-Amerikaans bondgenootschap met landen in het Midden-Oosten, bedoeld om de Sovjet-Unie in te sluiten in het kader van de Koude Oorlog maar ook om de Britse greep op het oostelijke deel van de Arabische wereld te verstevigen. Nasser instigeerde in december 1955 en maart 1956 twee volksoproeren in de Jordaanse hoofdstad Amman tegen toetreding tot het pact, en koning Hoessein ontsloeg daardoor de pro-Britse premier Glubb Pasja op 2 maart 1956. Nasser profiteerde van deze Britse nederlaag, en nationaliseerde op 26 juli het Suezkanaal (voor 80% in Brits-Franse handen) en blokkeerde de Golf van Akaba tegen Israëlische schepen, wat leidde tot de Suezcrisis. Daarop liet koning Hoessein in oktober een nieuw pro-Egyptisch kabinet aantreden onder leiding van de Palestijn Naboelsi, waarmee Jordanië de kant van Nasser koos. Eind 1956 bezette Israël daarop de Egyptische Sinaï-woestijn en de Jordaanse stad Akaba. Begin 1957 verliet het Israëlische leger Jordanië en de Sinaï weer.

Na een staatsgreep in april 1957 ontbond koning Hoessein (1953-1999) het parlement; premier Naboelsi trad af. Daarna regeerde Hoessein vrijwel als alleenheerser, totdat hij in 1992 politieke partijen weer toestond. In februari 1958 sloten de Hasjemitische koningen van Jordanië en Irak samen de Arabische Federatie, die uiteenviel nadat op 14 juli 1958 een staatsgreep in Irak de Hasjemitische monarchie ten val bracht. Hoessein vroeg in deze noodsituatie Britse parachutisten om militaire en de Amerikanen om economische hulp, die hij kreeg. De prowesterse koerswijziging vervreemdde hem van Nasser en deed Palestijnse groeperingen in Jordanië zich tegen hem keren.

Toen in mei 1967 spanningen met Israël toenamen, verzoenden Hoessein en Nasser zich toen Israël in juni een oorlog begon. In die Zesdaagse Oorlog veroverde Israël de Westelijke Jordaanoever op Jordanië, waarna deze militair werd bezet. Zo'n 200.000 Palestijnen vluchtten naar Jordanië. Hierna vielen Palestijnse strijders en Jordaanse regeringstroepen herhaaldelijk de Westelijke Jordaanoever binnen, terwijl Israël met acties en aanvallen op Jordanië de stabiliteit van het land ondermijnde.

In 1970 kaapte het Volksfront voor de Bevrijding van Palestina drie westerse vliegtuigen, waarna de vliegtuigen in Jordanië landden. Na acht dagen van gevechten tussen regeringstroepen en Palestijnse guerrillero's, die de kapers beschermden, werd een bestand getekend. De stabiliteit van het land kwam echter direct in gevaar en de koning besloot de militante Palestijnen uit zijn land te verwijderen. In de maanden daarna werden de Palestijnse strijders verslagen en Jordanië uitgezet. In juli 1971 waren hun laatste bases vernietigd.

In 1980 annexeerde Israël de Oude Stad Jeruzalem met de Tempelberg (Haram al-Sharif) en andere wijken van Oost-Jeruzalem. Het beheer van de Tempelberg bleef echter bij de Jordaanse islamitische waqf, een religieuze stichting.

In 1989 liet koning Hoessein weer verkiezingen toe en gaf hij het parlement en de regering geleidelijk grotere macht. Vanaf 1992 mochten weer partijen gevormd worden. In 1993 hield Jordanië, voor het eerst sinds 1956, verkiezingen waar meerdere partijen aan meededen. In 1993 waren in het kader van het Midden-Oosten vredesproces de Declaration of Principles On Interim Self-Government Arrangements getekend tussen Israël en de PLO, uitgaande van implementatie van onder meer Resoluties 242 van de Veiligheidsraad van de Verenigde Naties, waarbij de door Israël op Jordanië veroverde en sindsdien bezette Westelijke Jordaanoever zelfbestuur zou krijgen onder een Palestijnse Nationale Autoriteit.

In 1994 werd een vredesverdrag van Jordanië met Israël getekend.

In 2018 ontstonden er spanningen met Israël vanwege de erkenning van Jeruzalem als Israëls hoofdstad door Donald Trump, de president van de Verenigde Staten. Tegen diens vicepresident Mike Pence zei Koning Abdullah dat met deze actie ook de kans op hervatting van de Arabisch-Israëlische vredesbesprekingen de nek omgedraaid werd, radicalisme zou aanwakkeren en spanningen doen oplaaien. Hij benadrukte nog eens dat Oost-Jeruzalem de hoofdstad moet worden van een toekomstige Palestijnse staat, en dat Jeruzalem even essentieel voor moslims en christenen is als voor joden. De Jordaanse autoriteiten spraken hun bezorgdheid erover uit dat vanwege de vele nazaten van de Palestijnse vluchtelingen van 1948 in hun land het geweld vanuit de Palestijnse gebieden zou kunnen overslaan naar Jordanië. Gedurende dat jaar namen de spanningen toe, onder meer door Israël's politiek ten aanzien van de Tempelberg, een schietincident bij de Israëlische ambassade in Amman en Benjamin Netanjahu's annexatieplannen van de Jordaanvallei. In oktober 2018 annuleerde Jordanië een deel van het vredesverdrag van 1994. Het betrof de stukjes land Naharayim/Baqura en Zofar/Al-Ghamr op de grens bij de Jordaan dat aan Israël was uitgeleend onder Jordaans bestuur. Nu de afgesproken termijn was afgelopen nam Jordanië deze stukjes land terug.

Geografie

De hoofdstad van Jordanië is Amman, dat met 4.044.000 inwoners in 2015 de grootste stad van het land is. Andere steden zijn Akaba, Al-Karak, Az-Zarqa, Irbid, Ma'an, Rihab, Madaba en Jerash.

De bekendste rivier is de Jordaan en deze vormt de grens met Israël en de Westelijke Jordaanoever. Door watergebruik voor irrigatie is de Jordaan bijna geheel opgedroogd en is de monding verzand. Een andere rivier is de Jarmuk, deze stroomt in het noorden van het land. 90% van het Jordaanse grondgebied is woestijn. Een nauwe strook langs de oostelijke oever van de Jordaan is - vooral dankzij irrigatie - een vruchtbare streek waar aan land- en vooral tuinbouw wordt gedaan. Verder zijn in het noordwesten enkele bossen te vinden. Het noordwesten van het land behoort tot het mediterrane gebied, de rest van het land tot het woestijngebied.

De Dode Zee is geen zee maar een zoutmeer. Het is he…