Verenigd Koninkrijk

British Museum

Het Verenigd Koninkrijk, officieel het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, afgekort VK (Engels: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland, afgekort UK, informeel Britain), is een soevereine staat in West-Europa met ongeveer 65,8 miljoen inwoners, gelegen tussen de Noordzee en de Atlantische Oceaan. Door de verovering van wereldwijde koloniën was het Verenigd Koninkrijk in de 19e eeuw het centrum van een wereldrijk, het Britse Rijk. Dit rijk ging tijdens de 20e eeuw verloren, hoewel het VK nog lange tijd als grote mogendheid heeft gegolden. Het land speelde een beslissende rol in beide wereldoorlogen. Het land ervoer, net als de rest van West-Europa, sterke economische groei in de tweede helft van de twintigste eeuw. De Britse economie ontwikkelde zich met name sterk in de dienstensector en de hoofdstad Londen groeide uit tot het grootste financiële centrum in Europa. De Britten stemden er in 2016 per referendum voor de Europese Unie te verlaten. Die uittreding (de brexit) vond plaats in 2020, waarna een onderhandelingsproces met Europa begon over de toekomstige betrekkingen.

Het Verenigd Koninkrijk omvat in totaal vier constituerende landen:

Engeland in het midden en zuiden (56.286.961 inwoners, 2019);
Schotland in het noorden (5.463.300 inwoners, 2019);
Wales in het westen (3.153.000 inwoners, 2019);
Noord-Ierland in het noordwesten (1.893.700 inwoners, 2019).

De eerste drie (Engeland, Schotland en Wales) vormen samen het eiland Groot-Brittannië. Noord-Ierland is het noordoostelijk deel van het Ierse eiland.

De vier gebieden hebben nog altijd een duidelijk herkenbare culturele, maar deels ook politieke identiteit, die hoorbaar is in de verschillende talen en dialecten die er gesproken worden, zichtbaar in onder meer vlaggen, bankbiljetten en plaatsnaamborden, en voor de bevolking bovendien voelbaar in recentelijk tot stand gekomen vormen van beperkt zelfbestuur in Noord-Ierland, Schotland en Wales. Dit alles laat onverlet dat in internationale betrekkingen alleen het soevereine Verenigd Koninkrijk een rol speelt. In de strikte betekenis van 'onafhankelijke staat' zijn de 'landen binnen het koninkrijk' geen landen, maar in een wat ruimere betekenis van 'begrensd gebied met een politieke identiteit' wel. Gebruikmakend van deze dubbele betekenis kan het Verenigd Koninkrijk worden aangeduid als 'vier landen in één land'.

Groot-Brittannië, het Ierse eiland, de Kanaaleilanden en het eiland Man vormen samen de Britse Eilanden. Hierbij kan worden opgemerkt dat het grootste deel van het Ierse eiland een zelfstandige republiek vormt, die niet bij het Verenigd Koninkrijk hoort. Ook de Kanaaleilanden en het eiland Man horen niet direct bij het Verenigd Koninkrijk, al zijn ze wel Brits Kroonbezit. Enkele kleinere eilandengroepen (de Hebriden, de Scillys, de Orkneys, Shetlandeilanden et cetera) behoren dan weer wél bij het Verenigd Koninkrijk.

Naamgeving

Hoewel het Verenigd Koninkrijk niet volledig op het eiland Groot-Brittannië ligt, wordt in sommige gevallen Groot-Brittannië (of de afkorting GB) gebruikt waar feitelijk het Verenigd Koninkrijk bedoeld wordt. Zo wordt het Verenigd Koninkrijk tijdens de Olympische Spelen vertegenwoordigd door Team GB en wordt op voertuigen de landcode GB gebruikt. Deze pars pro toto wordt ook in het Nederlands gebruikt.

De informele Engelse term Britain wordt ook in officiële publicaties vaak gebruikt als synoniem voor 'het Verenigd Koninkrijk'. Als niet het hele koninkrijk maar slechts een of enkele landen (Engeland, Schotland, Wales en/of Noord-Ierland) bedoeld wordt, worden deze landen bij naam genoemd en wordt nooit UK of Britain gebruikt.

De naam Britain komt terug in het bijvoeglijk naamwoord 'Brits' (Engels: British): de regering van het hele koninkrijk is de 'Britse regering' en de nationale munt heet het Britse pond (ISO-code: GBP). De inwoners van het koninkrijk heten gezamenlijk 'Britten'. Wanneer de inwoners van de losse landen aangeduid worden, wordt bijvoorbeeld 'Engelsen' of 'Schotten' gebruikt; een Schot met 'Engelsman' aanduiden is niet alleen onjuist, maar zal bovendien niet altijd in goede aarde vallen.

Geografie

Groot-Brittannië (Engeland, Schotland en Wales) en Noord-Ierland vormen gezamenlijk het Verenigd Koninkrijk van Groot-Brittannië en Noord-Ierland, gelegen op de Britse Eilanden tussen de Noordzee en de Atlantische Oceaan, ten westen van Europa. Wales was al een onderdeel van Engeland voordat dit land opging in het Verenigd Koninkrijk.

Ook een aantal kleinere eilanden hoort bij het koninkrijk: Wight (Isle of Wight, aan de zuidkant van Engeland), Lundy (tussen Devon en Wales), de Scilly-eilanden (ten zuidwesten van Engeland), Anglesey (aan de noordwestkant van Wales) en de eilandengroepen bij Schotland, waaronder de Hebriden, de Orcaden of Orkney-eilanden en de Shetlandeilanden.

Hoewel het eiland Man en de Kanaaleilanden (waaronder Jersey, Guernsey, Alderney en Sark) staatkundig niet tot het Verenigd Koninkrijk behoren, horen zij er geografisch wel bij.

Londen is zowel de hoofdstad als de grootste stad binnen het Verenigd Koninkrijk. Andere grote Britse steden zijn onder meer Birmingham, Glasgow, Sheffield, Edinburgh, Liverpool, Manchester en Leeds.

Staatsstructuur

Het Verenigd Koninkrijk is een constitutionele monarchie, die sinds 1917 het Huis Windsor heet. De uitvoerende macht is namens de koningin in handen van de premier en de overige ministers in diens of haar kabinet. De monarch draagt geen politieke verantwoordelijkheid, om zo de eenheid en continuïteit van het staatsbestel te kunnen symboliseren.

Koninklijke familie

Monarch sinds 1952: Elizabeth II
- De monarch is formeel staatshoofd van de Commonwealth realms, waar naast het Verenigd Koninkrijk landen als Australië, Canada, Nieuw-Zeeland en Jamaica onder vallen. Koningin Elizabeth is het hoofd van het Gemenebest van Naties. Niet ieder lid van het Gemenebest erkent koningin Elizabeth II echter als staatshoofd. Vele zijn oud-koloniën en nu republieken. Koningin Elizabeth is ook Hoofd van de Engelse Staatskerk, de Church of England (Anglicaanse Kerk).
Troonopvolger: prins Charles, daarna diens oudste zoon, prins William, en daarna diens oudste zoon, prins George.
Andere kinderen van koningin Elizabeth en prins Philip: prinses Anne, prins Andrew en prins Edward.

Regering

Het collectief van de premier en zijn ministers staat daarom bekend als Her Majesty's Government (Harer Majesteits Regering). Alle ministers zijn hun politieke loopbaan begonnen als parlementsleden en blijven dit ook als ze minister worden. De regering moet het vertrouwen hebben van een meerderheid van het direct gekozen deel van het parlement, het Lagerhuis.

Er zijn wetten die voor wat betreft hun positie in de wettelijke rangorde de facto worden geacht met een grondwettelijke kracht te zijn bekleed, maar het Verenigd Koninkrijk is nog steeds een van de weinige landen ter wereld waarvan hooguit gezegd kan worden dat het een ongeschreven grondwet heeft.

Niettemin is de parlementaire democratie diep geworteld in de samenleving, waarbij traditioneel verwezen wordt naar de Magna Carta van 1215, toen voor het eerst de macht van de vorst werd ingeperkt, althans op papier. Het Verenigd Koninkrijk wordt tot de meest stabiele democratieën ter wereld gerekend. Het is ondenkbaar dat de strijdkrachten 'corrigerend' ingrijpen in het politieke proces. Drastische wijzigingen in de politieke structuur, noch langs revolutionaire, noch langs legale weg, zoals Frankrijk sinds 1789 regelmatig heeft gehad, zijn voorgekomen sinds de 'Glorious Revolution' van 1688. Ontwikkelingen in de bevoegdheden van de monarch, de premier, de ministers en de beide kamers van het parlement zijn sindsdien altijd geleidelijk gegaan.

Regeringen zitten bijna altijd een termijn van vier jaar uit, omdat zij dankzij het kiesstelsel meestal kunnen rekenen op een comfortabele meerderheid, die zelden uit meer dan één partij bestaat. Dat deze comfortabele meerderheid zelden of nooit steunt op een meerderheid van de kiezers, wordt niet als een ernstig probleem ervaren. De personele samenstelling van de regering is echter flexibel. De premier heeft veel macht, meer dan bijvoorbeeld in Nederland. Er hoeven meestal geen coalitiepartners te vriend gehouden te worden; oppositiepartijen hoeven zelfs niet als toekomstige coalitiepartners te worden ontzien.

Spanningen in zijn of haar eigen partij kan de premier oplossen door ministers te ontslaan of over te plaatsen. De ministeries van Financiën en Buitenlandse Zaken worden als de meest prestigieuze beschouwd; tijdens de 'troebelen' in Noord-Ierland vanaf het eind van de jaren zestig, toen direct bestuur vanuit Londen noodzakelijk werd, fungeerde het ministerie van Noord-Ierse zaken als een soort strafbankje. Twee jaar na het aantreden van een nieuwe regering vindt er daarnaast een traditionele 'midterm reshuffle' plaats, waarbij de premier alle ministers bij zich roept en hen meedeelt of ze hun baan kunnen behouden of niet. De laatste keer dat een premier zelf voortijdig moest aftreden om politieke redenen was in 2019 (Theresa May, vanwege de verwerping van haar Brexitdeal), daarvoor in 1990, Margaret Thatcher, 1957 (Anthony Eden, na de Suezcrisis), en daarvoor in 1940 (Neville Chamberlain, na het failliet van zijn appeasementpolitiek en de ernstige nederlagen tegen nazi-Duitsland). Dit betekende evenwel nooit een regeringscrisis met vervroegde verkiezingen; een opvolger nam het over en zat de regeringstermijn uit. Winston Churchill, in mei 1940 de opvolger van Chamberlain, hield de volgende verkiezingen zelfs maar pas in juli 1945, bijna 10 jaar na de vorige algemene verkiezingen, net na de overwinning op nazi-Duitsland. Chamberlain had het trouwens ook tussentijds overgenomen van Stanley Baldwin, na het afhandelen van het aftreden van koning Eduard VIII en diens opvolging door George VI.