Afrika

Afrika is qua oppervlakte na Azië het grootste continent op Aarde. Wanneer men echter Noord- en Zuid-Amerika als één continent ziet, staat Afrika op de derde plaats. Het beslaat zo'n 30.244.050 vierkante kilometer (vasteland en eilanden samen), wat 20,3% van de totale landoppervlakte van de aarde is. Er wonen meer dan 1 miljard mensen, wat ongeveer een zevende van de wereldbevolking is.

Vrijwel geheel Afrika behoort tot de derde wereld. Sommige mensen rekenen het hele continent hiertoe, anderen alleen de landen ten zuiden van de Sahara, met uitzondering van Zuid-Afrika.

Naam

De naam Africa was in de Oudheid eerst voorbehouden aan het gebied van het huidige Tunesië. De Romeinse provincie Africa besloeg de Tunesische en Libische kustgebieden. De Romeinse benaming werd in de middeleeuwen door de Arabieren overgenomen als Ifriqiya. Later werd de hele noordelijke kuststrook door Europeanen Africa genoemd en in de tijd van de ontdekkingsreizen werd het hele continent hiermee aangeduid.

De waarschijnlijkste theorieën wijzen op een Berberse of Fenicische afkomst. In de oudheid bewoonden verschillende Noord-Afrikaanse stammen grotten, het zogenaamde 'Afer'-volk. Volgens de meeste historici heeft deze bevolkingsgroep haar naam gegeven aan het werelddeel. De meest geaccepteerde theorie is dat de naam van het Berberse ifri (meervoud: ifran, "grotten") komt en gelatiniseerd is naar afri. De term is in verschillende Berberse plaats- en stamnamen terug te vinden. Een andere mogelijkheid is dat de naam komt van het Fenicische afar, wat stof betekent.

Geografie

Ligging

Afrika wordt in dit artikel gedefinieerd als:

• het Afrikaanse vasteland;
• de eilanden op het Afrikaans continentaal plat;
• eilanden die niet op de Afrikaanse continentale plaat liggen maar gewoonlijk beschouwd worden als behorend tot Afrika (aangeduid met (1));
• de Landengte van Suez en het Suezkanaal wordt gezien als de Afrikaans-Aziatische grens. Maar net als de Bosporus in Turkije heeft deze grens voor Egypte geen enkele betekenis.

Algemeen

De geografie van het continent Afrika is afwisselend. Onder de rijke en vruchtbare noordkust ligt de droge Sahara-woestijn. Ten zuiden van de Sahara liggen vele regenwouden. Het zuiden en het oosten van het continent bestaan voor een groot deel uit savannen: droge grasvlakten met hier en daar bomen en struikgewas. De rest van Afrika bestaat voornamelijk uit grasland. Aan de westkust ligt de Atlantische Oceaan en aan de oostkust de Indische Oceaan. In het noordwesten wordt Afrika door slechts enkele kilometers zee gescheiden van Europa en in het uiterste noordoosten door het water van het sluisloze Suezkanaal van Azië.

Het vasteland van Afrika is onder te verdelen in:

• West-Afrika
• Oost-Afrika
• Centraal-Afrika
• Zuidelijk Afrika
• Noord-Afrika

Sahara

De Sahara is de grootste woestijn ter wereld en bestrijkt bijna een derde deel van het Afrikaanse continent. De woestijn heeft zich gaandeweg uitgebreid als gevolg van droogte. Hier en daar houdt bevloeiing de woestijnvorming tegen, maar op den duur maakt die bevloeiing de bodem zout en onvruchtbaar.

Reliëf

Er zijn drie reliëftypes:

• De vlaktes, in twee soorten:
  • kustvlaktes, aan de kustlijn van het continent.
  • vlaktes in het binnenland:
    • Centrale vlakte
    • Vlakte van de Niger
    • Vlakte van de Zambezi
    • Vlakte van de Hoog-Nijl
    • Vlakte van Tsjaad
    • Vlakte van de Kalahari
• De plateaus, monotome reliëfs die verspreid over het continent liggen, in twee soorten:
  • Laag-plateau
  • Hoog-plateau
• De gebergten, er zijn twee types:
  • Jonge gebergten zoals de Kilimanjaro in Tanzania
  • Oude gebergten of massieven zoals:
    • Ahoggar Massief in het zuidoosten van Algerije
    • Bergland van Tibesti in het noordwesten van Tsjaad
    • Darfoer in het westen van Soedan
    • Ethiopisch Hoogland

Geografische extremen

De uiterste geografische coördinaten van het Afrikaanse vasteland zijn:

• Het noordelijkste punt is Kaap Angela in Tunesië op 37° 21' NB en 9° 45' OL.
• Het zuidelijkste punt is Kaap Agulhas in Zuid-Afrika op 34° 50' ZB en 20° 00' OL.
• Het oostelijkste punt ligt op het schiereiland Hafun in Somalië op 10°26' NB en 51° 25' OL.
• Het westelijkste punt ligt op het Kaapverdisch schiereiland in Senegal op 14°44' NB 17°31' WL.

Landen

Afrika bestaat uit 54 onafhankelijke staten en een aantal niet-onafhankelijke gebieden.

Onafhankelijke landen

• ¹
• (deels ook in Azië ten oosten van de Landengte van Suez)
• ¹
• ¹
• ¹
• ¹
• ¹
•  Zuid-Soedan

Niet-onafhankelijke gebieden

• Bassas da India¹
• ¹
• Europa¹
• Glorieuzen¹
• Juan de Nova¹
• Madeira ¹
• ¹
• ¹
• Tromelin¹
• Sint-Helena, Ascension en Tristan da Cunha¹

Gebieden met betwiste status / bezette gebieden

• Somaliland

¹ Hoewel deze eilanden niet op de Afrikaanse continentale plaat liggen, worden zij gewoonlijk toch beschouwd als behorend tot Afrika.

Vegetatie

• tropisch regenwoud
• tropisch en subtropische savanne
• open savanne
• woestijnen en halfwoestijnen van de (sub)tropen
• hardbladige vegetatie
• subtropisch regenwoud

Bevolking

De 54 zelfstandige staten van Afrika omvatten een veelvoud aan volkeren en culturen. Noord-Afrika is gericht op de Arabische cultuur van het Midden-Oosten, terwijl de overige delen van Afrika een geheel andere cultuur hebben.

Platteland

De meeste Afrikanen wonen op het platteland. Meestal verbouwen ze hun eigen voedsel. Zelden komt het voor dat zij genoeg hebben om ook iets te verkopen of te ruilen. Vele families bebouwen al generaties lang dezelfde akkers en wonen met hun hele familie in hetzelfde dorp. Soms trekt de jeugd naar de stad om voor een paar jaar geld te verdienen, bijvoorbeeld in de mijnbouw of in een fabriek. Ze komen dan met spaargeld terug en stichten een gezin.

Er worden veel verschillende gewassen verbouwd, afhankelijk van de locatie. In de vruchtbare tropische gebieden en regenwouden verbouwt men bijvoorbeeld yams, cassave en bananen, terwijl de boeren in drogere streken vee fokken en graan verbouwen.

Stammen

De dorpen op het platteland worden door verschillende stammen bevolkt. Sommige volksstammen, zoals de Kikuyu's in Oost-Afrika, wonen al generaties lang in hetzelfde dorp. Andere volken, zoals de Arabieren, zijn nog niet zo lang geleden vanuit andere delen van Afrika of zelfs andere continenten naar hun huidige woongebied gekomen. Weer andere volkeren trekken als nomaden voortdurend naar nieuwe oorden.

De verschillende culturen houden niet op bij de landsgrenzen. Mensen met dezelfde cultuur wonen soms in delen van een aantal aangrenzende landen. Andersom wonen in één land vaak verschillende stammen.

Steden

De grootste steden in Afrika zijn Caïro in Egypte (16,4 miljoen inwoners), Lagos in Nigeria (14,9 miljoen inwoners) en Kinshasa in de Democratische Republiek Congo (11,2 miljoen inwoners).

Oorlogen, armoede en hongersnoden

In Afrika komen veel burgeroorlogen voor. Deze worden dikwijls veroorzaakt door politieke onrust, twisten en corrupte regeringen. In Tsjaad woedde jarenlang een burgeroorlog tussen het woestijnvolk de Toeareg, gesteund door Libië, en de boeren uit vruchtbaarder streken. Gevechten tussen de Noord-Ndebele- en Shonastammen in Zimbabwe hebben aan velen duizenden mensen het leven gekost. De burgeroorlog in Rwanda tussen Hutu's en Tutsi's is een voorbeeld van een recente burgeroorlog waarin meer dan 800.000 doden vielen te betreuren.

Ook hongersnood veroorzaakt veel ellende. Als de oogst tegenvalt, verhongeren er binnen een paar maanden duizenden of zelfs miljoenen mensen. Tegenvallende oogsten kunnen het gevolg zijn van waterschaarste, verwoestijning en klimaatveranderingen.

Veel industrielanden hebben belangen in de ontginning van grondstoffen in Afrika, variërend van koper, goud, diamanten en aardolie tot koffie. De exploitatie van deze grondstoffen, alsook het bezit van watervoorraden in gebieden met waterschaarste, is oorzaak van conflicten.

Officiële talen

Onder andere de volgende talen worden erkend als officiële (lands)taal:

• Arabisch: Egypte, Somalië, Soedan, Marokko, Tunesië, Algerije, Libië, Mauritanië, Westelijke Sahara, Tsjaad, Comoren, Djibouti en Eritrea.
• Frans: Senegal, Guinee, Mali, Ivoorkust, Burkina Faso, Togo, Benin, Niger, Tsjaad, Centraal-Afrikaanse Republiek, Congo-Kinshasa, Congo-Brazzaville, Rwanda, Gabon, Madagaskar en Equatoriaal-Guinea.
• Engels: Nigeria, Gambia, Ghana, Sierra Leone, Liberia, Oeganda, Zambia, Tanzania, Malawi, Zimbabwe, Botswana, Kenia, Namibië, Zuid-Afrika en Zuid-Soedan.
• Somalisch: Somalië, Djibouti, Somaliland en delen van Ethiopië en Kenia
• Portugees: Angola, Guinee-Bissau, Kaapverdië, Sao Tomé en Principe, Mozambique en Equatoriaal-Guinea.
• Swahili: Tanzania, Kenia en delen van Oeganda.
• Afrikaans/oud Nederlands: Zuid-Afrika en Namibië.
• Tswana: Zuid-Afrika en Botswana
• Er zijn ook landen die nog andere talen als officiële taal of talen hebben.

Musea & onderzoek

Europese musea en onderzoekscentra die zich gespecialiseerd hebben in Afrika, zijn bijvoorbeeld het Koninklijk Museum voor Midden-Afrika in Tervuren in België, en in Nederland het Afrika Museum in Berg en Dal en het Afrika-Studiecentrum in Leiden.