Kazachstan

Kazachstan (Kazachs: Қазақстан, Qazaqstan; Russisch: Казахстан, Kazachstan), officieel de Republiek Kazachstan, is een land dat grotendeels in Azië ligt. Een klein deel van het land, het grondgebied ten westen van de rivier de Oeral, wordt tot Europa gerekend. Kazachstan grenst aan Rusland, China, Kirgizië, Oezbekistan, Turkmenistan en de Kaspische Zee. Het is het grootste land in Centraal-Azië.

Geschiedenis

De Kazachen waren een islamitisch nomadenvolk van Turkse afkomst, dat zich in de 18e eeuw onderwierp aan het tsaristische Rusland. Na de Russische Revolutie werd voor hen in 1920 de Kirgizische Autonome Socialistische Sovjetrepubliek (Kirgizische ASSR) binnen de Russische Federatie opgericht, die in 1925 werd omgedoopt in Kazachse ASSR en waarvan een jaar later de Kirgizische ASSR werd afgesplitst (de huidige republiek Kirgizië). Het grondgebied werd ook in het westen verkleind: de stad Orenburg, tot dan de hoofdstad van deze autonome Sovjetrepubliek, kwam direct onder de Russische Federatie te vallen en Alma-Ata werd de nieuwe hoofdstad. In 1936 werd Kazachstan een volwaardige unierepubliek (SSR) binnen de Sovjet-Unie.

Onder Jozef Stalin werden de nomadische Kazachen gedwongen zich te vestigen. De gedwongen sedentarisering en onderbrenging in kolchozen verdroeg dit nomadenvolk slecht: tussen 1926 en 1939 kwam een kwart van de 4.000.000 Kazachen om het leven. Van elders in de Sovjet-Unie immigreerden, al dan niet vrijwillig, zoveel niet-Kazachen naar het gebied dat de Kazachen allengs tot een minderheid in eigen land dreigden te worden. Bovendien woonden in het noorden van het land al sinds de 17e en de 18e eeuw veel Russen. Ook toen dit gebied in 1920 bij de Kirgizische ASSR werd gevoegd, woonden er meer Russen dan Kazachen. Dat leidde ertoe dat vooral in het noorden van het land de Kazachen een kleine minderheid vormden.

Tezelfdertijd groeide Kazachstan, vooral vanwege de op zijn grondgebied gelegen Russische lanceerbasis Bajkonoer, in rap tempo uit tot een van de belangrijkste pijlers onder het Russische ruimtevaartprogramma - een positie die het, nu als onafhankelijke buurstaat van Rusland, ook tegenwoordig nog bekleedt, al is Rusland wel bezig met het zoeken naar een geschikte plek op eigen bodem voor de vervanging van Bajkonoer.

Die onafhankelijkheid verkreeg het land in 1991 bij het officieel verlaten van de Sovjet-Unie. In 1997 volgde het noordelijke Aqmola (in de Sovjettijd "Tselinograd" geheten) het excentrisch gelegen Alma-Ata op als hoofdstad van de nieuwe republiek. De stad kreeg ook een nieuwe naam: Astana, wat letterlijk "hoofdstad" betekent in het Kazachs. De regering-Nazarbajev meende zich zodoende beter te kunnen verweren tegen allerlei opkomende separatistische tendensen in het noorden van het land. Bovendien, zo argumenteerde men verder, zou het door hoge bergen omringde Alma-Ata zich slecht lenen voor toekomstige uitbreiding, was het veel te gevoelig voor aardbevingen en viel het iedere zomer weer ten prooi aan verstikkende smog.

Vanaf de onafhankelijkheid werd het land decennialang op autoritaire wijze geleid door Noersoeltan Nazarbajev. De verkiezingen voldoen volgens de buitenlandse waarnemers niet aan de internationale standaard en doorgaans wint de regeringspartij Noer Otan bijna alle zetels. In 2009 werd in de grondwet vastgelegd dat ten minste drie partijen in het parlement moeten zitten.

Kazachstan doopte op 20 maart 2019 zijn hoofdstad Astana officieel om tot Nur-Sultan. Het parlement stemde in met de naamsverandering. De nieuwe naam is een verwijzing naar de president Nazarbajev, die diezelfde dag vrijwillig aftrad als president.

Geografie

Kazachstan heeft een totale oppervlakte van . Het is het op acht na grootste land ter wereld. De regio ten westen van de Oeral wordt tot Europa gerekend. Deze regio is Europees Kazachstan. Er zijn landgrenzen met China (1533 km), Kirgizië (1051 km), Rusland (6846 km), Turkmenistan (379 km) en Oezbekistan (2203 km).

Grote meren zijn het Balkasjmeer en het Aralmeer, dat op de grens met Oezbekistan ligt. Het hoogste punt van het land ligt in het uiterste oosten van het land, op de grens met Kirgizië, en wordt gevormd door de bergtop Khan Tengri (Khan Tangiri Shyngy), op circa 7000 meter boven zeeniveau. Het laagste punt is Vpadina Kaundy, dat zich bevindt op de Karagiye-laagvlakte en 132 meter onder zeeniveau ligt.

Bevolking

Kazachstan telde 14.953.126 inwoners bij de volkstelling van 1999, ruim anderhalf miljoen minder dan de laatste Sovjetvolkstelling van 1989, toen het nog 16.536.511 inwoners telde. Volgens de laatste volkstelling (die begin maart 2009 werd gehouden) bedraagt het totaal aantal geregistreerde mensen in Kazachstan 16,4 miljoen. KazStat raamt de bevolking op 17.439.300 (1/2/2015).

De gemiddelde bevolkingsdichtheid bedraagt dan 6,4 inwoners per vierkante kilometer en is daarmee een van de laagste ter wereld. De dichtstbevolkte gebieden zijn de districten in het uiterste oosten; rond Alma-Ata, Shymkent en Taraz en de steppegebieden in het noorden; de gebieden rond Nur-Sultan, Petropavl, het noorden van de oblasten Qostanay en Qarağandı; de rechteroever van de Irtysj (Ertis).

Etniciteiten

Kazachstan is een etnisch bont en multicultureel land. Er wonen meer dan 50 nationaliteiten. De belangrijkste bevolkingsgroep zijn de Kazachen, een Turks volk dat 67% van de bevolking vormt. Tot de minderheden behoren andere Turkse volkeren zoals de 475.000 Oezbeken, 246.000 Oeigoeren, 227.000 Wolga-Tataren, en daarnaast kleinere groepen Azerbeidzjanen, Balkan-Turken en Tadzjieken. De Tadzjieken zijn een Iraans volk.

De grootste minderheid vormen de Russen (24%). In de laatste jaren zijn echter vele Russen geremigreerd naar Rusland. De minderheden van Europese herkomst zijn de Oekraïners (2,6%), Kazachstanduitsers (1,4%) en kleine gemeenschappen van Polen en Wit-Russen. In Kazachstan zelf worden Tataren, ondanks hun Turkse taal en het voornamelijk islamitische geloof van de eerstgenoemden, over het algemeen tot Europese minderheden gerekend, omdat ze qua cultuur veel dichter bij de Russen staan dan bij andere Turkse en/of islamitische volkeren. Ook hebben veel Tataren eerder een Noord-Europees uiterlijk dan een Aziatisch of Zuid-Europees.

Tot de belangrijkste volkeren uit de Kaukasus behoren Tsjetsjenen en Ingoesjen. Iraanssprekende minderheden zijn de Koerden (40.000). Volkeren als de Doenganen en Koreanen (Korjo-saram), die de laatste decennia naar Kazachstan zijn gemigreerd vanuit Oost-Azië, vormen slechts een klein deel van de bevolking.

Sommige minderheden werden op bevel van Stalin in en direct na de Tweede Wereldoorlog gedwongen naar Kazachstan gedeporteerd. Velen van hen werden daarbij geïnterneerd in werkkampen als onderdeel van de gedwongen vestigingen in de Sovjet-Unie. De meesten van die mensen keerden echter eind jaren vijftig terug in het kader van de destalinisatie van Chroesjtsjov.

Na de onafhankelijkheid voert de Kazachse regering een beleid om het Kazachs als primaire officiële taal door te voeren. Daarnaast worden etnische Kazachen officieus bevoordeeld bij het arbeidsbeleid, zo is bijna 90% van de ambtenaren etnisch Kazachs. Mede daarom is het aantal leden van de minderheden afgenomen sinds de onafhankelijkheid, omdat velen besloten om te emigreren. Bij de onafhankelijkheid in 1991 was nog circa 40% van de bevolking etnisch Russisch, in 2018 was hun aandeel geslonken tot ongeveer 20%.

Talen

De belangrijkste taal in Kazachstan is het Russisch, dat door 83,1% van de bevolking beheerst wordt. De rol van het Kazachs, dat door 56% van de bevolking wordt gesproken, is door de bemoeienis van de regering in de jaren na de onafhankelijkheid sterk toegenomen. Kazachstan kent 9 jaren schoolplicht. Met name in de sovjettijd werd hard gewerkt aan het aanpakken van het analfabetisme, waardoor dit nu op ongeveer 2,5% ligt, ongeveer even hoog als in West-Europese landen. Kazachs wordt vooral in het zuiden van Kazachstan gesproken en op het platteland. Russisch wordt vooral in het noorden van Kazachstan gesproken, waar de meerderheid van de Russische minderheid leeft. De meeste steden in Kazachstan werden door Russen gesticht, waardoor er nog steeds veel Russen wonen, mede daarom is het Russisch de belangrijkste taal in de meeste steden. Ook met name de middenklasse en bovenklasse van de Kazachen in het noorden van het land spreken nog vaak het Russisch als moedertaal.

De private taalvereniging Qazaq tili ('Kazachse taal') heeft tegenwoordig een semiofficiële status omdat deze sinds 1989 bezig is met het bevorderen van de ontwikkeling en doorvoering van de eigen Kazachse taal onder de Kazachen. Aan de bevordering van de Turkse cultuur en taal wordt verder gewerkt door de organisatie Turksoy waar vrijwel alle Turkstalige landen en republieken lid van zijn, haar hoofdkantoor staat in Alma-Ata.

President Nazarbajev wil dat de Kazachse taal vanaf 2025 het Latijns in plaats van het Cyrillisch alfabet gebruikt. In plaats van 42 letters worden dat dan 26 letters.

Religie

Zeventig procent van de Kazachse bevolking hangt de islam aan, waarvan de meesten het soennisme. Het volk der Kazachen werd in de 18e en 19e eeuw geïslamiseerd. In de Sovjet-Unie werd de islam, net als andere religies, onderdrukt. Talrijke moskeeën en madrassa's werden gesloten of kregen een andere bestemming. Van een algemeen verbod op de islam was echter geen sprake en een aantal Kazachse moskeeën bleef functioneren. Wat madrassa's betreft, was er maar één actief in de hele Sovjet-Unie, in Buchara. Sinds de onafhankelijkheid in 1991 maakt de islam ook in de voormalige Sovjetrepublieken van Centraal-Azië een heropleving door. In 1991 bevonden zich in Kazachstan 170 moskeeën en 230 moslimgemeenschappen. Hierbij krijgt Kazachstan financiële hulp van Turkije, Egypte en Saoedi-Arabië. Wel zijn de ex-nomadische Kazachen en Kirgiezen veel minder religieus dan hun Oezbeekse en Tadzjiekse buren en is de rol van de islam in de Kazachse samenleving niet erg groot. Het dragen van sluiers ko…