Noorwegen

Noorwegen, officieel het Koninkrijk Noorwegen (Noors: Kongeriket Norge (Bokmål), Kongeriket Noreg (Nynorsk); Noord-Samisch: Norgga gonagasriika; Lule-Samisch: Vuona gånågisrijkka; Zuid-Samisch: Nöörjen gånkarijhke), is een land in Noord-Europa. Noorwegen ligt op het westelijk deel van het Scandinavisch Schiereiland en grenst aan Zweden, Finland en Rusland. Het Verenigd Koninkrijk en de Faeröer liggen ten westen aan de andere kant van de Noordzee en Denemarken ligt ten zuiden aan de overzijde van het Skagerrak. Ook de noordelijke eilandengroep Spitsbergen is deel van het Noorse koninkrijk. De Antarctische gebieden Bouvet, Peter I-eiland en Koningin Maudland vallen onder Noors bestuur, maar horen niet tot het koninkrijk.

Noorwegen heeft een oppervlakte van 385.207 km² (inclusief Spitsbergen) en een kustlijn van ruim 25.000 km. Door het relatief lage inwonertal van ongeveer 5 miljoen bedraagt de bevolkingsdichtheid circa 13 per km² (exclusief Spitsbergen: 16 per km²) en is Noorwegen na IJsland en Kazachstan het dunstbevolkte land van Europa. Grote delen van het land worden gedomineerd door natuur; bossen, fjorden, gletsjers en meren zijn kenmerkend voor het Noorse landschap.

Volgens het middeleeuwse Flateyjarbók zou Noorwegen vernoemd zijn naar de legendarische koning Nor. Hoewel de geschiedenis van het koninkrijk Noorwegen teruggaat tot de slag om Hafrsfjord uit 872 en de Noorse Grondwet stamt van 1814, is Noorwegen in zijn huidige staat pas onafhankelijk sinds de ontbinding van de Zweeds-Noorse Unie in 1905. Noorwegen heeft twee volksliederen: een burgerlijk volkslied (Ja, vi elsker dette landet) en een koninklijk volkslied (Kongesangen (koningslied), ook wel Gud sign vår konge god genoemd.

De hoofdstad van Noorwegen is Oslo. Andere belangrijke steden zijn Bergen, Trondheim, Stavanger, Tromsø en Kristiansand. Noorwegen is rijk aan gas- en olievelden, die samen met enkele andere bodemschatten, de scheepvaart en de handel de pijlers van de economie vormen. Noorwegen heeft het op een na hoogste bbp per hoofd van de bevolking ter wereld en werd door de VN al meerdere malen uitgeroepen tot meest ontwikkelde land.

Noorwegen is een parlementaire constitutionele monarchie. De huidige koning is Harald V; huidig premier is Erna Solberg, die aan het hoofd staat van een rechtse coalitie van de Noorse conservatieven en de Vooruitgangspartij. Bestuurlijk is het land opgedeeld in 11 provincies en enkele honderden gemeenten. Op internationaal vlak is Noorwegen medeoprichter van de VN, de NAVO, de Raad van Europa en de Noordse Raad en verder lid van onder andere de EER, de WTO en de OESO. Het land is echter geen lid van de Europese Unie.

Geschiedenis

Prehistorie

De oudste op Noors grondgebied gevonden gebruiksvoorwerpen stammen uit 10.500 v.Chr; zij werden opgegraven in de omgeving van Øygarden. Rond deze tijd was het westen van Noorwegen ijsvrij en dus geschikt voor bewoning. Stenen werktuigen die bij een opgraving in de omgeving van Rennesøy werden gevonden worden rond 10.000 voor Christus gedateerd.

In de provincies Finnmark en Møre og Romsdal zijn sporen van menselijke bewoning gevonden, die dateren van 8000 à 9000 v.Chr. Vondsten uit een latere periode geven aan dat rond 4000 v.Chr een nieuwe groep mensen Noorwegen binnentrok. Uit de vondsten valt af te leiden dat dit rendierjagers waren. Uit deze periode stamt ook een grafmonument dat in Østfold gevonden is. Later trokken groepen bewoners die behoorden tot de zogenaamde Nøstvet- en Lihultcultuur Noorwegen binnen en nog weer later vestigde zich de pitted-warecultuur, vooral in het zuiden van Noorwegen, waar ook de touwbekercultuur zich ontwikkelde.

Uit archeologische vondsten is gebleken dat de bewoners van Noorwegen tijdens het Romeinse Keizerrijk handel dreven met de Romeinen. Gedurende het verval van het Romeinse Rijk in de derde tot de vijfde eeuw werden de handelsrelaties met Zuid-Europa verbroken.

Vikingtijd tot en met de middeleeuwen

De periode van 800 tot 1066 wordt in de Noorse geschiedenis aangeduid als de Vikingtijd, genoemd naar de Vikingen, die er in die periode met hun Vikingschepen op uit trokken om de wereld te verkennen, handel te drijven, oorlog te voeren en te plunderen. Noorse bronnen voor deze periode stammen vooral uit de twaalfde en dertiende eeuw. Het begin van de Vikingtijd valt samen met het ontstaan van de Noorse monarchie. Tot 872 waren er op het huidige Noorse grondgebied ongeveer 30 koninkrijken, die in die tijd door de eerste Noorse koning, Harald Schoonhaar werden verenigd. Historici nemen tegenwoordig aan dat Harald vooral over de kuststreken van Noorwegen regeerde en dat na diens dood zijn gebied weer uiteenviel in kleinere bestuurseenheden, die door verschillende edellieden werden bestuurd.

In het begin van de elfde eeuw werd het christendom in Noorwegen geïntroduceerd. Koning Olaf II (995-1030) trachtte de Noren te bekeren, maar moest deze poging met de dood bekopen. Hij liet in 1023 een stenen kruis oprichten in Voss, waar het vandaag de dag nog steeds te bekijken is. Olaf zou later heilig verklaard worden en de schutspatroon van Noorwegen worden. Aan het einde van de elfde eeuw was het christelijk geloof de enige toegestane religie in deze gebieden geworden. Rond die tijd was het Noorse koninkrijk een stevige - zij het administratief gezien nog primitieve - eenheid. Enkele Noorse steden kwamen in die tijd tot bloei: Oslo, Trondheim (Nidaros), Bergen (Bjorgvin) en Tønsberg. In 1066 kwam er - naar historici in het algemeen menen - een einde aan de Vikingtijd toen Harald Sigurdsson een onsuccesvolle poging ondernam om Engeland te veroveren, waarbij hij sneuvelde. De lotgevallen van deze Harald werden door Snorri Sturluson opgetekend in diens Morkinskinna.

De Noorse koning Sigurd Jorsalfare was de eerste Europese koning die op kruistocht ging. Hij vertrok in 1107 uit Noorwegen en vocht tegen de moslims in Spanje, Lissabon, de Balearen en Palestina. In 1110 nam hij samen met koning Boudewijn I van Jeruzalem de stad Sidon in. Na thuiskomst regeerde hij met harde hand en voerde onder andere een belastingstelsel in. Na zijn dood ontstond er grote onenigheid rond de opvolging van Sigurd, die alleen een dochter had nagelaten. Dit vormde de inleiding tot een burgeroorlog, die Noorwegen van 1130 tot 1240 in zijn greep zou houden. In dat jaar beslechtte Haakon Haakonson de strijd in zijn voordeel en werd koning van een opnieuw verenigd Noorwegen.

Noorwegen was een zelfstandig koninkrijk van de negende eeuw tot 1397, toen het deel werd van de Unie van Kalmar met Denemarken en Zweden.

Moderne tijd

Toen Zweden in 1521 de Unie van Kalmar verliet, werd Noorwegen al snel een provincie van Denemarken (Koninkrijk Denemarken en Noorwegen). Het bleef onder Deens gezag tot het in 1814 overging in Zweedse handen (Unie tussen Zweden en Noorwegen). Noorwegen kreeg toen een eigen grondwet en meer zelfbestuur. In 1905 werd Noorwegen weer een onafhankelijke staat, met koning Haakon VII als staatshoofd. Tijdens de Eerste Wereldoorlog wist het neutraal te blijven dankzij een sterke zeemacht die de kusten kon verdedigen.

In de jaren twintig van de twintigste eeuw bezette Noorwegen Jan Mayen en kreeg het - in het Spitsbergenverdrag - de soevereiniteit over de Arctische archipel van Spitsbergen.

In april 1940 werd het land door nazi-Duitsland bezet. Deze bezetting duurde tot de capitulatie van Duitsland in mei 1945.

De Noorse bevolking heeft tot twee keer toe in een referendum het lidmaatschap van de Europese Unie afgewezen.

Geografie

Geografisch overzicht

Noorwegen ligt in Noord-Europa en beslaat het westelijke deel van Scandinavië. In het oosten zijn er landgrenzen met, klokgewijs, Rusland (196 km), Finland (727 km) en Zweden (1619 km). In het noorden, westen en zuiden grenst het land aan de Barentszzee, de Noorse Zee, de Noordzee en het Skagerrak.

Tot het land Noorwegen behoren de eilandengroep Spitsbergen en het eiland Jan Mayen in de Noordelijke IJszee, evenals het eiland Bouvet in de Zuidelijke IJszee. Noorwegen eist tevens een deel op van Antarctica (Koningin Maudland en Peter I-eiland). De afstand tussen het zuidelijkste en noordelijkste punt van continentaal Noorwegen is groot. Als Noorwegen denkbeeldig om Lindesnes zou worden geroteerd, komt de Noordkaap (het noordelijkste punt) bij Rome te liggen. In Nordland is Noorwegen op z'n smalst. Bij Hellemobotn (Tysfjord) is de afstand tussen het eind van de fjord en de grens met Zweden slechts 6,3 km.

Noorwegen heeft met 25.148 km een ongewoon lange kustlijn. Dit getal is inclusief fjorden, kleine voor de kust gelegen eilanden en andere inhammen. De kust is omzoomd met eilanden (in het bijzonder de eilandengroepen Lofoten en Vesterålen) en talrijke diep gekartelde fjorden. De Sognefjord, Hardangerfjord, Trondheimfjord en Porsangerfjord zijn de langste. De Geirangerfjord is de bekendste en maakt, samen met de Nærøyfjord, deel uit van de werelderfgoedlijst van de UNESCO. Verder telt Noorwegen een groot aantal gletsjers. Jostedalsbreen heeft zijarmen als onder andere de Nigardsbreen en de Briksdalsbreen en is de grootste gletsjer van het Europese continent. Andere bekende gletsjers zijn Svartisen en de Folgefonnagletsjer.

Noorwegen wordt vrijwel in zijn geheel beheerst door het Scandinavisch Hoogland. Hoge plateaus zijn onder meer de Dovrefjell en de hoogvlakte Hardangervidda. Het hooggebergte van Noorwegen is Jotunheimen met de gebergten Hurrungane en Breheimen. In dit deel bevinden zich de hoogste toppen, zoals de Galdhøpiggen met 2469 meter en de Glittertind van 2454 meter. De bergen en de plateaus worden afgewisseld door vruchtbare valleien, zoals Gudbrandsdalen, en door snelle rivieren, die hydro-elektrische energie leveren. De rivier de Glomma, ook bekend als Glåma, i…